Reitakerfin

Útbreiðslukortin og reitkerfið. Þau útbreiðslukort sem hafa verið gerð fram að þessu og birzt á flóruvefsíðunni og í plöntuvefsjá Náttúrufræðistofnunar eru byggð á 10 x 10 km reitkerfi. Þessu reitkerfi er lýst í grein sem birtist í Náttúrufræðingnum árið 1970 (Hörður Kristinsson og Bergþór Jóhannsson: Reitskipting Íslands fyrir rannsóknir á útbreiðslu plantna, Náttúrufræðingurinn 40: 58-65). Ef við notum svona gróft reitkerfi, höfum við nú þegar upplýsingar sem spanna nokkurn veginn allt landið. Engar upplýsingar eru þó til úr örfáum reitum, einkum við rætur Vatnajökuls í suðaustanverðu Vonarskarði, í Hamarskrika við vesturjaðar Vatnajökuls, og meðfram ströndinni við Skeiðarársand.

Þau útbreiðslukort, sem birtast á þessari vefsíðu, eru hins vegar gerð eftir 5 x 5 km reitum nýja íslenska reitakerfisins, sem verður nánar lýst hér að neðan:

Nýja íslenska reitakerfið. Árið 2006 var hannað nýtt íslenskt reitakerfi af Landmælingum Íslands. Það er mjög líkt gamla 10 x 10 km kerfinu, en þó ekki alveg eins. Norður/Suður grunnlínan er sú sama, 65. breiddarbaugurinn, en Austur/Vestur grunnlínan er miðuð við 19. lengdarbauginn og er því tæpum kílómetra austar en grunnlína gamla reitkerfisins. Þetta nýja reitakerfi er komið inn á öll nýleg GPS-tæki. Til að nota það þarf að stilla tækin á "Icelandic grid". Nýlega hefur verið ákveðið að taka þetta nýja kerfi upp við rannsóknir á útbreiðslu plantna, og verður þá einkum miðað við 5 x 5 km reiti.
Nýja reitakerfið er gert í 6 mismunandi reitastærðum: 50 km, 10 km, 5 km, 1 km, 500 m og 100 m. Við útbreiðslu plantna komum við einkum til með að nota 5 x 5 km reiti og 1 x 1 km reiti. Stærri reitina myndum við einkum nota fyrir kortlagningu, og kosta kapps að ná á komandi árum upplýsingum úr öllum 5 x 5 km reitum. Það er svipað markmið og Danir vinna eftir. Minni reitirnir, 1 x 1 km, mundu einkum- verða notaðir til nákvæmari staðsetningar fyrir þá sem ekki nota GPS-tæknina. Til þess væri trúlega auðveldast að setja það reitakerfi upp á kortadiskum LMI sbr. leiðbeiningar hér á eftir, og prenta út reitakort þess svæðis sem unnið er á og nota það til staðsetningar á vettvangi. Í dag höfum við á Íslandi náð því marki að hafa þokkalega góðar upplýsingar um plöntur í öllum 10 x 10 km reitum. Um leið og við tökum upp nýja reitakerfið setjum við markið hærra og tökum upp fínriðnara net, 5 x 5 km. Í því kerfi eru í upphafi margir reitir auðir og án upplýsinga. Það verða því nóg verkefni fram undan fyrir flóruvini og aðra sem rannsaka útbreiðslu plantna, að skoða alla þá reiti sem bætast við.

Hið nýja Reitakerfi Íslands notar 19. lengdarbauginn og 65. breiddargráðuna sem grunnlínur. Grunnlínurnar fá töluna 500, og út frá 19. lengdarbaugnum eru mældir kílómetrarnir með hækkandi tölum til austurs, en lækkandi til vesturs. Út frá 65. breiddargráðunni eru kílómetrarnir taldir hækkandi til norðurs, en lækkandi til suðurs. Hæstu reitanúmerin eru því nyrst og austast á landinu, Fontur á Langanesi er í 1 km reit 699-660, en þau lægstu syðst og vestast, Reykjanestá í 317-371. Hver 1 x 1 km reitur er þannig táknaður með tveim þriggja stafa tölum. Reitur sem er 13 km austan við 19. bauginn og 6 km norðan við 65. breiddargráðuna fær því nafnið 513-506. Sams konar tölur eru notaðar á 5 x 5 km reitakerfið, nema þar er aðeins notuð 5. hver tala, þ.e. tölur sem ganga upp í 5. Reiturinn 513-506 er því inni í 5 km reitnum 510-505. GPS-tæki sem stillt er á Icelandic grid mælir staðsetningu eftir sömu reglum út frá sömu grunnlínum. Það gefur upp tvær 6 stafa tölur, sem sýnir fjarlægð frá grunnlínum í metrum. Við lesum aðeins 3 fremstu stafina af hvorri tölu til að fá númer 1 x 1 km reitanna. En hvernig geta flóruvinir nálgast þetta nýja Reitakerfi Íslands? Snemma var reitakerfið opnað og öllum aðgengilegt á vef Landmælinga Íslands, en því hefur síðar verið lokað aftur. Einnig var hægt að komast inn á reitakerfið beint af vefsíðu LMI með því að velja kortaskjá. Nú virðist báðum þessum leiðum hafa verið lokað, hver sem ástæðan kann að vera.

Önnur einföld leið til að nálgast Reitakerfi Íslands er að kaupa kortadisk Landmælinganna, annað hvort 1:250.000 eða gömlu Atlasblöðin í 1:100.000. Á þessum kortum er ekkert reitakerfi fyrr en notandinn hefur sett það upp. Diskunum fylgir hugbúnaður sem heitir Visit, og í honum er auðvelt að setja reitakerfið upp. Þið byrjið þá á því að velja File og New project og finnið svo möppuna maps og opnið eitthvert þeirra korta sem þar eru. Til þess að setja upp reitakerfið smellið þið á Map window efst á glugganum og veljið properties. Þá opnast nýr gluggi og þið smellið á grid. Þá er komið umhverfið sem notað er til að búa til reitakerfið. Þið byrjið á að haka við show coordinate system grid. Þá birtist í vallista hægra megin sjálfgefið Lambert 1 parallel. Þið breytið valinu í Lambert 2 parallel . Síðan veljið þið stærð reitanna lítið eitt neðar þar sem stendur X interval og Y interval. Þið setjið þar inn 5 km eða 1 km eftir vild. Að lokum getið þið valið sverleika línunnar, eða lit reitakerfisins. Að lokum er smellt á OK neðst í glugganum og þá birtist reitskiptingin á kortinu. Þá er rétt að vista reitkortið með nýju nafni, og getið þið þá alltaf sótt það síðar undir því nafni með sömu reitskiptingu. Nú er aðeins eftir að merkja reitina með númerum, ef þið viljið prenta út reitakerfi ákveðins svæðis. Hnit þess staðar sem bendillinn vísar á á kortinu birtist á stiku neðan við kortið til vinstri í tveim 6 stafa tölum. Þær sýna metrafjölda talið frá grunnlínum kerfisins. Þrír fyrstu tölustafir hvorrar tölu sýna númer 1 x 1 km reitanna. Til að fá númer 5 km reitsins þurfið þið að færa bendilinn í neðra horn reitsins vinstra megin, og þá sýna 3 fyrstu tölustafirnir númer 5 km reitsins, sem ætti að enda á 5 eða 0. Það er auðvelt aðsetja númer reitsins inn með hugbúnaðinum með því að smella á draw og velja text, fara síðan með bendilinn á kortið í viðkomandi reit og smella þar. Þá birtist gluggi til að skrifa í textann, þ.e. númer reitsins, þar sem einnig er hægt að velja leturstærð, lit og fleira. Þegar búið er að merkja alla reiti á því svæði sem þið ætlið að vinna með, er hægt að prenta þann hluta kortsins út, til notkunar á vettvangi. Vonandi gengur svo vel að nýta reitakerfið, hvaða aðferð sem þið veljið.